Het is druk op Nederlandse fietspaden. Zo druk, dat in er in de spits capaciteitsproblemen ontstaan op een groeiend aantal fietspaden. Verkeerslichten zijn hierbij de belangrijkste bottleneck. Binnen de groentijd kan slechts een beperkt aantal fietsers worden afgewikkeld, waardoor de rij wachtende fietsers oploopt.
Robert Hulshof van CROW-Fietsberaad: “Capaciteitsproblemen op fietspaden zijn een groeiend probleem. Wegbeheerders willen daar wat aan doen. We hebben gemerkt dat er behoefte is aan kengetallen over de capaciteit van fietspaden bij kruispunten met verkeerslichten. Als kennisinstituut willen we daar voor zorgen. We hebben DTV Consultants gevraagd ons hierbij te helpen. Het team van DTV Consultants bevat zowel deskundigen op het gebied van verkeerslichten, als fietsexperts en onderzoekers. Een goede combinatie voor dit project.”
Het onderzoek richtte zich op de opstel- en afrijcapaciteit van fietspaden bij verkeersregelinstallaties (VRI’s). Er zijn vier druk bereden locaties geselecteerd:
- Amsterdam, kruispunt Rozengracht – Marnixstraat
- Utrecht, kruispunt Biltstraat – F.C. Donderstraat
- Utrecht, kruispunt Nachtegaalstraat – Maliebaan
- Utrecht, kruispunt Lange Viestraat – Sint Jacobstraat
Cameraonderzoek fietsers voor verkeerslichten
Per locatie zijn twee camera’s gemonteerd, waarmee het aantal afrijdende fietsers (fietsers die de stopstreep passeren) en de wachtrijlengte (zowel in meters als in aantallen fietsers) nauwkeurig zijn geregistreerd.
We noteerden per seconde:
- Aantal voertuigen dat stopstreep met achterwiel passeert
- Onderscheid fiets, brom-/snorfiets, “bijzondere” fiets
- Onderscheid kinderen, volwassenen
- Aantal fietsers dat aansluit in wachtrij
- Onderscheid fiets, brom-/snorfiets, “bijzondere” fiets
- Wachtrijlengte in meters
- Uitwijkers (vanuit wachtrij of om wachtrij heen)
- Bijzondere gebeurtenissen (bijvoorbeeld spookfietsers)
Een fietser heeft 2,27 m² nodig
Om in beeld te krijgen hoeveel ruimte nodig is om wachtende fietsers een plek te bieden, is voor de vier onderzochte kruispunten de dichtheid van de wachtrij geanalyseerd. Hieruit bleek dat een fietser gemiddeld 2,27 m² opstelruimte nodig heeft. Het maakt hierbij niet uit hoeveel fietsers er staan te wachten – en dus hoe lang de wachtrij is. De aanwezigheid van bromfietsen en bijzondere fietsen (bakfietsen, fietsen met aanhangers) heeft geen significante invloed op de gemiddelde opstelruimte.
Eerste acht voertuigen vertrekken langzamer bij groen licht
Het vertrekproces van fietsers bij een verkeerslicht bestaat uit twee delen. Als het verkeerslicht net op groen staat, is sprake van een grotere volgtijd tussen voertuigen. De fietser moet eerst reageren op het feit dat het licht op groen gaat, om vervolgens op gang te komen (optrekverlies). Tijdens het tweede deel van de groenfase is de volgtijd tussen voertuigen lager en is geen sprake meer van optrekverliezen. Gemiddeld over alle kruispunten rijden de eerste acht voertuigen langzamer af (gemiddelde volgtijd 0,8 seconde) dan alle volgende voertuigen (gemiddelde volgtijd 0,5 seconde).
0,9 fietsers per seconde per meter fietspadbreedte
We laten de eerste acht voertuigen daarom buiten beschouwing bij het bepalen van de afrijcapaciteit. Uit het onderzoek kwam naar voren dat:
- Een breder fietspad een hogere afrijcapaciteit heeft (de verschillen zijn significant)
- De spreiding in gemeten waardes groot is
- Er geen eenduidige verklaring is voor geconstateerde verschillen tussen de onderzochte kruispunten
Vooralsnog gaan we ervan uit dat de afrijcapaciteit per meter fietspadbreedte constant is en 0,9 voertuigen per seconde per meter fietspadbreedte bedraagt. Dit is het gemiddelde van alle waarnemingen in het onderzoek. We hebben daarbij ook onderzocht of de aanwezigheid van kinderen (tot circa 12 jaar), brom-/snorfietsen en bijzondere fietsen in de wachtrij van invloed is op de afrijcapaciteit. Er lijken wel verschillen te zijn, maar deze zijn niet significant.
Per groenfase 3 seconden optrekverlies
Het optrekverlies is het cumulatieve tijdsverlies dat alle voertuigen (fietsers) samen ondervinden bij het optrekken vanuit een wachtrij. Zoals eerder beschreven, blijkt het optrekverlies alleen op de eerste acht fietsers van toepassing. Het gemiddelde optrekverlies is 3,0 seconden per groenfase. Een verband tussen fietspadbreedte en het optrekverlies is (op basis van de beschikbare data) niet aantoonbaar.
Rekentool voor ontwerpers kruispunten
Robert Hulshof: “De gevonden kengetallen zijn verwerkt in een gebruiksvriendelijke Rekentool. Ontwerpers van bijvoorbeeld kruispunten en verkeerslichtenregelingen kunnen deze tool goed gebruiken bij het maken van een fietsvriendelijk kruispuntontwerp.”
De Rekentool geeft antwoord op deze vragen:
- Hoe groot moet de opstelruimte zijn bij bepaalde fietsintensiteit en roodtijd om in x% van de gevallen voldoende opstelruimte te bieden?
- Hoe lang mag de roodtijd zijn om (bij gegeven intensiteit) in x% van de gevallen een gegeven opstelcapaciteit niet te overschrijden?
- Hoe breed moet het fietspad zijn bij een bepaalde fietsintensiteit en groenfractie om in x% van de gevallen voldoende capaciteit te bieden?
- Wat moet de groenfractie zijn om bij gegeven intensiteit en fietspadbreedte in x% van de gevallen voldoende capaciteit te bieden?
De gevonden kengetallen worden ook geïmplementeerd in een nieuwe versie van COCON.
“Zeer relevant voor wegontwerp en verkeersafwikkeling (oorsprong van de verkeerskunde). Het probleem is op een interessante wijze onderzocht en met praktische resultaten.” – Jury Nationaal Verkeerskunde Congres
Tijdens het Nationaal Verkeerskunde Congres zijn de resultaten van dit onderzoek gepresenteerd. U kunt de uitgebreide paper met aandachtspunten en handvatten voor de ontwerper downloaden.
De rekentool is gratis beschikbaar via CROW-Fietsberaad.
Advies en informatie
Hans Godefrooij
