Zomer en herfst van 2015 stond in West-Brabant in het teken van het verbeteren van zelfstandige mobiliteit. Zowel van ouderen die de deeltaxi gebruiken, als jongeren die met speciaal leerlingenvervoer naar school gaan. In opdracht van de Regio West-Brabant en verschillende gemeenten heeft DTV Consultants 9 verschillende projecten uitgedacht en uitgevoerd waarbij tienduizenden mensen zijn bereikt. Uitgangspunt van deze projecten was meer mensen zelfstandig gebruik te laten maken van vervoermiddelen zoals het openbaar vervoer, de (elektrische) fiets en de scootmobiel.
Er liggen verschillende ontwikkelingen ten grondslag aan deze stimuleringsprojecten. De kwaliteit van het ‘doelgroepenvervoer’ (zoals vervoer naar dagbesteding, onderwijs en sociale doeleinden)) staat onder druk. De overheid moet de investeringen beperken, terwijl de vraag bij ongewijzigd beleid blijft stijgen. In alle zorgvoorzieningen anno nu is sprake van een kanteling, waarbij de focus ligt op meer zelfredzaamheid van mensen en meer gebruik van informele oplossingen. Ook is de afgelopen jaren in de hele regio West-Brabant geïnvesteerd in het fysiek toegankelijk maken van het openbaar vervoer voor iedereen. Haltes en bussen zijn aangepast om gelijkvloers instappen de norm te maken. De kwaliteit van de haltes zelf is flink verbeterd: er zijn meer en hogere zitplaatsen gerealiseerd. Ook hebben meer bushaltes overkappingen gekregen, om de grillen van het Nederlandse klimaat te weerstaan.
Voorkomen afhankelijk maken doelgroepenvervoer
Marijke Riksen, programmamanager Kleinschalig Collectief Vervoer van Regio West-Brabant: “Nu we zover klaar zijn met de fysieke aanpassingen van het openbaar vervoer is het moment gekomen om mensen deze verbeteringen ook echt te laten ervaren. Veel ouderen hebben lang geleden voor het laatst met de bus gereisd. Hen staat nog voor ogen dat je de bus “in moet klimmen”. Ook de OV-chipkaart en het verdwijnen van busboekjes maakt dat er mentale drempels te slechten zijn. Regio West-Brabant zet vooral in op het voorkomen dat mensen afhankelijk raken van doelgroepenvervoer terwijl er nog andere opties zijn. Daarom worden vooral acties gericht op jeugd en nog aardig mobiele ouderen ingezet. Laat hen ervaren dat de bus, of een andere vervoermiddel, een goede manier is om van A naar B te reizen. Zelfstandig kunnen reizen geeft vrijheid en meer mogelijkheden.”
Draagvlak binnen gemeenten belangrijk
“Omdat we pas begin 2015 uitsluitsel hadden over financiering en we te maken hadden met een deadline voor de verantwoording van de subsidie, hebben we in sneltreinvaart dit programma ontwikkeld,” vervolgt Riksen. “Ons team hebben we versterkt met Birke Loonen, die 2,5 dag per week druk bezig is geweest om alle projecten te beoordelen en inhoudelijk aan elkaar te knopen. We vinden het belangrijk dat acties draagvlak hebben binnen gemeenten. Daarom hebben we hen uitgedaagd met projectvoorstellen te komen. Daarnaast hebben we regionaal een aantal opdrachten verstrekt. DTV Consultants heeft voor gemeenten en regio een groot aantal projecten uitgevoerd. Deze lagen vooral op het vlak van informeren en beleven. We zijn blij dat DTV hier flink op ingezet heeft, waardoor veel mensen in onze regio bereikt zijn. Andere partijen zijn aan de slag gegaan met nadere onderzoek naar de ervaren drempels (o.a. via storytelling), het opzetten van een netwerk van lokale mobiliteitsconsulenten, het ontwikkelen en uitzetten van lespakketten voor regulier en speciaal basisonderwijs. Ook zorgaanbieders hebben we een aanbod gedaan voor een train-de trainer-cursus, waardoor zij hun cliënten beter op weg kunnen helpen. We hebben in januari/februari 2016 uitgebreid geëvalueerd met alle betrokken partijen en daar leerpunten uitgehaald voor het vervolg. Tijdens een regionale bijeenkomst hebben we die met een groot aantal mensen gedeeld. Van een aantal projecten zijn filmpjes gemaakt die goed weergeven hoe leerzaam en leuk hand-in-hand gaan.” Zie ook www.west-brabant.eu
Een voornaam element in alle projecten was het wegnemen van mentale drempels. Om dit te kunnen bereiken werd gekozen voor een zo persoonlijk mogelijke aanpak, waarbij het team van DTV Consultants in de haarvaten van de regio terecht is gekomen.
Talent voor OV
In het project Talent voor OV (gemeente Etten-Leur) zijn ruim 60 persoonlijke gesprekken gevoerd met leerlingen en hun ouders over mogelijke alternatieven voor het leerlingenvervoer per taxi. In overleg met ouders/verzorgers is gekeken naar wat er wel en niet kan.
Verschillende leerlingen zijn proefreizen gaan maken met een OV-maatje.
Meer vrijheid bieden
Laura Hamers begeleidde het project vanuit de gemeente Etten-Leur: “Zelfstandig reizen is al langer een thema in onze gemeente. In schooljaar 2013-2014 zijn we gestart met MEE Op Weg. In dat project hebben we ervaren dat sommige leerlingen die nu gebruik maken van speciaal leerling vervoer, toch in staat zijn om zelfstandig te reizen. Deze vrijheid en zelfstandigheid vinden we erg belangrijk.” Bij Talent voor OV is gekozen voor een aanpak die minder vrijblijvend is, dan bij MEE Op Weg het geval was. Hamers: “In tegenstelling tot wat men wel eens denkt hebben we die keuze niet gemaakt om kosten te besparen. De taxibusjes moeten toch blijven rijden voor die leerlingen wiens beperking zelfstandig reizen onmogelijk maakt. De kosten maken we dus toch. We willen juist jonge mensen vrijheid kunnen bieden: als ze na de middelbare school een vervolgopleiding willen doen, of aan het werk willen, dan hebben ze meer te kiezen als ze zelfstandig met het openbaar vervoer kunnen reizen.”
Flinke tijdsdruk projecten
Het project is uitgevoerd onder een tijdsdruk waar je ‘u’ tegen zegt, aldus Hamers. “We waren best veel tijd kwijt aan procedurele zaken, zoals rond de subsidieverantwoording .Dat was niet ideaal, zeker omdat het project erg arbeidsintensief was.” Toch was het een ervaring die ze niet had willen missen, benadrukt Hamers.
Jongeren hebben de stap gemaakt
Een aantal leerlingen heeft na de persoonlijke gesprekken met de mobiliteitscoach daadwerkelijk de overstap gemaakt naar zelfstandig reizen. Hamers is voorzichtig positief: “Het zijn geen enorme aantallen, al verwacht ik dat bij een deel van de leerling er tijd nodig is om het te kunnen laten landen. Ook is een deel van de doelgroep nog erg jong: 12 of 13 jaar. Wellicht dat ze tegen de tijd dat ze 15 of 16 zijn, wel de overstap kunnen maken.”
Scholen activeren
Hamers ziet het activeren van scholen als een logische vervolgstap. “Het zou mooi zijn als ook op scholen openbaar vervoer onderwerp van gesprek is, liefst als onderdeel van het lespakket. Dat zou het ook gemakkelijk maken om ouders te overtuigen om uit te proberen of hun kind zelfstandig zou kunnen reizen. De boodschapper is van belang, als je als gemeente aangeeft jongeren te willen stimuleren om met het OV te reizen, wordt dat door ouders en verzorgers wel eens verkapte bezuiniging gezien. En dat is niet altijd terecht.”
Advies fysiotherapeut voor ouderen
In Etten-Leur gebeurde nog meer. DTV Consultants heeft samen met fysiotherapeuten workshops gegeven aan ouderen. In de workshop kregen zij een persoonlijke fitheidsscan. Op basis van de door de deskundige onderschreven mogelijkheden kregen tientallen ouderen een advies over zelfstandig reizen. Daarbij kregen zij direct alle relevante informatie over het hedendaagse openbaar vervoer.
Uitvraag regio kwam als geroepen
Mariette de Bruijn, medewerker Samenleving bij de gemeente Etten-Leur: “Stimuleren van zelfredzaamheid past in de kantelingsgedachte van de huidige WMO. We hadden al langer de wens om workshops met inzet van fysio- en ergotherapeuten met kennis van de geriatrische doelgroep te organiseren. Met deze workshop wilden we personen die een deeltaxipas aanvragen van persoonlijk advies voorzien over mobiliteit. Daar zou als advies uit kunnen komen dat er goede alternatieven zijn voor de deeltaxi.” Door capaciteitsgebrek bij de gemeente was het er nog niet van gekomen. “Daarom kwam de uitvraag van de regio als geroepen, nu konden we ook externe partijen bijschakelen voor de organisatie,” aldus De Bruijn.
Kennislacune vullen bij ouderen
Het project bleek in de praktijk wat anders te lopen dan vooraf verwacht. “Er bleek veel behoefte zijn aan informatie over het openbaar vervoer, en de OV-chipkaart in het bijzonder,” vertelt De Bruijn. “Die lacune hebben we in kunnen vullen. Iedereen een fysieke test met bijbehorend advies aanbieden bleek logistiek gezien lastig. Dat maakte het project naar ons idee in de praktijk wel wat vrijblijvend.” De Bruin noemt het tevens opvallend dat er veel vitale ouderen op de sessies af kwamen. “Dat zijn mensen die nu nog veel met de auto doen. Blijkbaar was er ook behoefte om voorafgaand aan afnemende mobiliteit zich al goed te informeren.” De samenwerking met verschillende betrokkenen liep goed, vindt de Bruin. “Marlies Mulder van DTV Consultants heeft er hard aan getrokken. Ook de OV-ambassadeur van het ROB was heel goed. Ze gaf duidelijke uitleg en had goed materiaal meegenomen.”
OV Instapdagen
De gemeenten Bergen op Zoom, Zundert, Drimmelen en Oosterhout waren het toneel van een groter evenement waarin ouderen werden uitgenodigd op een laagdrempelige manier (opnieuw) kennis te maken met openbaar vervoer. Deze OV Instapdagen kregen per gemeente een lokale invulling. Zo is de Zelf Op Stap Dag in Bergen op Zoom afgesloten met een fietstocht en maakten deelnemers tijdens het Rondje Oosterhout onder begeleiding een tour door de gemeente met het reguliere openbaar vervoer. DTV Consultants heeft in opdracht van de Regio West-Brabant ook OV Instapdagen georganiseerd in Alphen-Chaam, Geertruidenberg, Moerdijk en Roosendaal.
Lokale speler betrokken
Katja Kley van Wij Zijn Traverse Groep (SWO Bergen op Zoom maakt sinds 1 oktober uit van deze fusieorganisatie): “We zijn via de gemeente benaderd om mee te denken over het project. Tijdens dat overleg bleek dat het goed zou zijn om een lokale speler in te schakelen.” De welzijnsorganisatie heeft voor het evenement in Bergen op Zoom deelnemers geworven, inschrijvingen verzameld en de fietstocht georganiseerd. “Ook hebben we via onze warme contacten met lokale ouderenbonden (KBO, ANBO) aandacht gevraagd voor de Zelf Op Stap Dag. En we hebben onze scootmobielclub en OV Maatje betrokken bij de dag zelf. “
Combinatie lokaal netwerk en expertise DTV Consultants
Het openbaar vervoer in Bergen op Zoom is niet optimaal, stelt Kley. “Er was dan ook veel aandacht voor de elektrische fiets en de scootmobiel als alternatieven voor de auto. Bij de introductie van de OV chipkaart was het niet mogelijk om de kaart in Bergen op Zoom te activeren. Daarvoor moesten mensen helemaal naar Roosendaal. Hierdoor hadden nog veel ouderen geen OV chipkaart. “ De Zelf Op Stap dag was leuk en nuttig, vindt Kley. “Ondanks het slechte weer was er een grote opkomst, dat is tekenend voor de belangstelling. Met DTV Consultants hebben we fijn samengewerkt. Ik zie echt de meerwaarde van de combinatie: een lokale organisatie voor het netwerk en het vertrouwde gezicht en de kennis en kunde van DTV Consultants voor de opzet van het evenement en de subsidie aanvraag. We zijn positief over een mogelijk vervolg.”
Onderdeel van integrale aanpak
De gemeente Bergen op Zoom vindt een integrale aanpak belangrijk, stelt Chantal de Munck, adviseur Verkeer bij gemeente. “We zijn bijvoorbeeld ook betrokken bij een project van de Provincie om fietsveiligheid te vergroten. Onderdeel daarvan zijn fietstrainingen. Daarom hebben we toen DTV Consultants aangaf ideeën te hebben, direct SWO betrokken, en naast promotie van het openbaar vervoer ook ingezet op promotie van (elektrische) fiets en scootmobiel. Zo konden we met de Zelf Op Stap dag een totaalpakket bieden aan de deelnemers. Met voorlichting, maar ook met beleving en kennismaken met instanties. De dagvoorzitter fungeerde als de jus, een schot in de roos.” De Munck is tevreden met de uitkomsten. “De dag was een succes en mensen hebben ook aangegeven waarschijnlijk meer gebruik te gaan maken van het openbaar vervoer. Dit is een goed concept, en ondanks dat de organisatie in korte tijd realiteit moest worden is het ons samen gelukt. ”
Reizend reisloket
Met het Reizend Reisloket gingen de OV-ambassadeurs letterlijk naar de mensen toe. Op dertig locaties (evenementen, supermarkten, ouderencentra) zijn honderden persoonlijke reisadviezen verstrekt en OV-chipkaarten aangevraagd.
Ook zijn talloze vragen beantwoord (hoe werkt inchecken?, hoe zorg ik ervoor dat ik niet te weinig geld op de chipkaart heb staan?), misvattingen rechtgezet (een OV-chipkaart zorgt er niet voor dat je bankrekening geplunderd word) en een positief-realistisch beeld van het hedendaagse openbaar vervoer geschetst.
Buurtbus de buurt in
De samenwerkende gemeenten Woudrichem, Wijk en Aalburg en Werkendam zetten in op promotie van de buurtbus. Onder de noemer ‘Buurtbus de buurt in’ zijn alle inwoners van de gemeenten geïnformeerd over de mogelijkheden van de buurtbus. Ook hier heeft het Reizend Reisloket veel belangstelling getrokken. Speciaal voor ouderen zijn in alle drie de gemeenten drukbezochte OV-informatie middagen georganiseerd.
Bijdragen aan behoud voorzieningen
Janneke Schoonen, beleidsmedewerker Verkeer en Vervoer bij gemeente Woudrichem: “We merkten al enige tijd dat er weinig instappers zijn op bepaalde lijnen. Die lopen dan ook het risico om door de vervoerder geschrapt te worden. Begrijpelijk, maar ook een onwenselijke verschraling van voorzieningen. Daarom deden we graag mee aan deze projecten, om zo de bus beter uit de verf te laten komen.” Er rijdt één ‘gewone’ buslijn door de gemeenten, verder bestaat het openbaar vervoer uit buurtbussen. “Deze zorgen voor een fijnmaziger aanbod van openbaar vervoer, zodat ook de kleine kernen bereikbaar zijn. Het project zorgde voor drukte, maar ook wel nuttig. Alle activiteiten zijn goed bezocht en goed gewaardeerd. Zelfs de wethouder kreeg positieve geluiden van burgers te horen. Hartstikke goed project dus.”
Positieve waardering
Direct na de uitvoering van alle evenementen waren veel waarderende reacties te noteren. Een paar kengetallen:
- Zelf op Stap Dag Bergen op Zoom – waardering 8,1
- Gemiddelde leeftijd deelnemers OV Instapdagen: 74,1 jaar
- Oudste deelnemer OV Instapdagen: 93 jaar
- OV Instapdag Drimmelen – 96% deelnemers meldt tijdens de dag meer gebruik te gaan maken van het OV
- Reisloketten Woudrichem: 150 reisadviezen in 3 dagen
- Gemiddelde waardering workshop i.s.m. fysiotherapeut: 8,1
1 op de 5 past al snel gedrag aan
Enkele weken na de evenementen is nog een uitgebreide evaluatie uitgevoerd. Hiermee hebben we onder meer onderzocht in hoeverre houding en reisgedrag van de doelgroep daadwerkelijk zijn veranderd.
Een aantal cijfers op een rij:
- Een aanzienlijk deel van de ouderen hebben daadwerkelijk vaker gereisd met het OV dan voorheen, ongeveer een vijfde van de bezoekers van OV Instapdagen heeft de stap al gemaakt.
- Een kleiner deel (4%) van de ondervraagden kiest nu vaker voor de (elektrische) fiets.
- In de gemeenten Woudrichem, Wijk en Aalburg en Werkendam geeft ruim 30% aan vaker de buurtbus te hebben gebruikt. Hiervoor hebben bijna alle ja-antwoorders het gratis probeerkaartje gebruikt.
- Ruim 70% van de ondervraagden verwacht in de nabije toekomst wel vaker het OV te gaan gebruiken dan voorheen.
- Iets meer dan de helft van de ondervraagden zegt geen (serieuze) drempels meer te ervaren om van het openbaar vervoer gebruik te maken.
Duurzame gedragsverandering kost natuurlijk tijd. Illustratief is het gegeven dat een deel van de ondervraagden aangaf de auto te blijven gebruiken zolang dat (fysiek) mogelijk is.
Tienduizenden bereikt
Alle projecten samen hebben ruim 1.600 directe contacten met de doelgroepen opgeleverd. Het totale bereik loopt in de tienduizenden. Dit is gerealiseerd door publicaties en uitzendingen van lokale media en door huis-aan-huis verspreiding van flyers.
Resultaten bemoedigend
Marijke Riksen vindt de resultaten positief en bemoedigend. “Ik ben nieuwsgierig naar het langere termijn effect van deze acties: gaan mensen ook daadwerkelijk meer reizen met de bus of blijft het bij goede voornemens? Dat gaan we zeker nog na. Deelnemers aan de OV-opstapdagen en andere acties pleiten voor herhaling van deze evenementen. De kracht van de boodschap zit in de herhaling. We hebben al een aardig beeld van hoe we hier mee door willen gaan. Halverwege maart besluiten de bestuurders van de Regio West-Brabant over voortzetting en het daarvoor beschikbare budget.”
